พระบรมมหาราชวัง

หมู่พระมหามณเฑียร

ตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันออก ของพระราชฐานชั้นกลาง พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สร้างขึ้น ตั้งแต่ พ.ศ. ๒๓๒๘ เป็นต้นมา หลังจากที่ได้ทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ณ พระที่นั่งอินทราภิเษกมหาปราสาทแล้ว โดยสร้างขึ้น ณ ตำแหน่งเดิมของพระราชมณเฑียรชั่วคราว ซึ่งโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สร้างขึ้น เมื่อครั้งทรงปราบดาภิเษกเป็นปฐมกษัตริยาธิราชเจ้าแห่งพระบรมราชจักรีวงศ์

หมู่พระมหามณเฑียรนี้มีความสำคัญยิ่ง ในอดีตเคยเป็นพระวิมานที่บรรทมของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลต่าง ๆ เป็นที่เสด็จออกขุนนางเพื่อการบริหารราชการแผ่นดิน และที่สำคัญที่สุดคือเป็นมณฑลประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกและเฉลิมพระราชมณเฑียรตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ ๒ จนถึงรัชกาลปัจจุบัน

หมู่พระมหามณเฑียรแห่งนี้มีพระที่นั่งอยู่ ๓ องค์ พระปรัศว์ซ้าย พระปรัศว์ขวา และหออีก ๒ หอ แต่เดิมพระที่นั่งทั้ง ๓ องค์ มีนามรวมกันว่าพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน ต่อมาในรัชกาลที่ ๓ โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานนามแยกเป็นองค์ ๆ ได้แก่ พระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน พระที่นั่งไพศาลทักษิณ และพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยมไหสูรยพิมาน ดังนั้นนามพระที่นั่งจักรพรรดิพิมานในปัจจุบันจึงหมายถึงเฉพาะพระที่นั่งองค์ในแต่เพียงองค์เดียว พระที่นั่งองค์นี้นับเป็นพระที่นั่งองค์ประธานในหมู่พระมหามณเฑียร ซึ่งเป็นพระวิมานที่บรรทม ต่อเนื่องกับพระที่นั่งไพศาลทักษิณ ด้วยท้องพระโรงหน้าพระที่นั่งองค์นี้เป็นที่ประทับทรงพระสำราญ หรือเสด็จออกทรงบำเพ็ญพระราชกุศลเป็นการภายใน และพระที่นั่งอมรินทร
วินิจฉัยมไหสูรยพิมาน เป็นที่เสด็จออกว่าราชการแผ่นดิน ด้านหลังของพระที่นั่งจักรพรรดิพิมานต่อเนื่องกับท้องพระโรงหลัง เชื่อมต่อกับพระปรัศว์ขวา และพระปรัศว์ซ้าย ทางด้านทิศตะวันออกและทิศตะวันตกตามลำดับเป็นที่สำหรับฝ่ายใน ต่อมาในรัชกาลที่ ๖ พระปรัศว์ทั้งสององค์นี้ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานนามว่า พระที่นั่งเทพสถานพิลาศและพระที่นั่งเทพอาสน์พิไล

อนึ่ง เป็นธรรมเนียมของพระราชมณเฑียรที่จะมีที่ประดิษฐานพระพุทธปฏิมากรเป็นที่มนัสการอยู่ใกล้พระที่นั่งที่ประทับ และมีที่ประดิษฐานพระบรมอัฐิของสมเด็จพระบรมราชบุพการีเป็นที่สักการะ ฉะนั้นในหมู่พระมหามณเฑียรแห่งนี้จึงมีหอพระสุลาลัยพิมาน เป็นหอพระตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันออก และหอพระธาตุมณเฑียรเป็นหอพระบรมอัฐิตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันตกของพระที่นั่งไพศาลทักษิณ

หมู่พระมหามณเฑียรมีกำแพงแก้วล้อมรอบเป็นบริเวณ ที่มุมกำแพงแก้วด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือเป็นที่ตั้งของหอพระปริตร หรือหอศาสตราคม เป็นที่พระสงฆ์สวดพระพุทธมนต์ทำน้ำพระปริตรเพื่อประพรมพระบรมมหาราชวัง และที่มุมด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือเป็นที่ตั้งของพระที่นั่งดุสิดาภิรมย์ ซึ่งเป็นพระที่นั่งเย็น และพลับพลาเปลื้องเครื่อง บางครั้งจัดเป็นที่รับราชทูตก่อนการเข้าเฝ้าในท้องพระโรง ตลอดจนเป็นที่เลี้ยงพระประจำวันบางรัชกาลอีกด้วย

ที่มาข้อมูล : หนังสือสถาปัตยกรรมพระบรมมหาราชวัง พิมพ์ครั้งแรก เมษายน ๒๕๓๑